Van Edie’s Auschwitz naar ons eigen kamp

“Mijn lieve schat, je kunt ervoor kiezen om vrij te zijn”, is de slotzin uit De Keuze, die nu al dagen door mijn hoofd dendert. Twee avonden tot ver na middernacht doorlezen zijn voldoende om vrijdagochtend goed voorbereid in Zeist aan te schuiven voor een ochtendje met de Ballerina uit Auschwitz.

Edith Eva Eger is 91 jaar oud. Ze heeft er al vele levens opzitten, maar is nog altijd een kwieke jongedame. Dansend komt ze het podium op, en drie uur later dartelt de Hongaars-Amerikaanse psychotherapeut de toekomst in. Ze leeft bij de dag, want de ochtendzon zou ze weleens voor het laatst hebben gezien. “Dus maak er wat van.”

Edie’s motto: “Wat er in je leven ook gebeurt, je hebt altijd de keuze: Draag ik het verleden met me mee of kan ik vergeven als gift aan mezelf en daarmee werkelijk vrij zijn?” Dat is een glorieuze uitspraak voor iemand die eind 1944 naar Auschwitz werd afgevoerd en bij aankomst Josef Mengele haar moeder en vader naar de gaskamer zag sturen.

Korte tijd later kwam Mengele de vrouwenbarak binnen en moest het meisje Edith voor de kampbeul dansen. Het leverde haar die afgrijselijk tedere bijnaam op, de Ballerina uit Auschwitz. Ze wist met zus Magda te overleven, dag na dag door te geloven dat ze haar vriendje Eric ooit weer zou zien (maar die een dag voor de bevrijding stierf), en gleed rakelings langs de dood terug het leven in.

Met diepe bewondering luister ik naar haar. Het is officieel een masterclass die ze hier geeft, maar educatieve stempels verschrompelen bij de simpele wijsheid die ze de zaal inwerpt. “Weet hoe je na je dood herinnerd wilt worden. Grijp terug op je jongste ik en hervind je onschuld. Je kunt niet helen wat je niet kunt voelen.”

De grootse vrouw, verpakt in een klein mensje, verkneukelt zich met de anekdote dat haar kleindochter een ballerina werd op school. “Daarmee hebben drie generaties Eger wraak genomen op Adolf Hitler”, lacht ze. En meer serieus: “Ik had te doen met de Duitse bewakers. Ook zij waren ooit in onschuld geboren.” En dan zegt ze: “Auschwitz was een gift voor mij.”

Mijn vader zat een paar jaar als dwangarbeider in een Duits werkkamp. Hij overleefde, maar wilde er tegen ons nooit over spreken. Tot ver in zijn leven werd hij stiknerveus als we in de buurt van de Duitse grens kwamen. Oorlogstrauma, was de simpele diagnose. Zo waren er miljoenen overlevers die ervoor kozen om er niet over te praten. Want dan bestond het niet, ook al raasde het vanbinnen.

Zo bleef je overleven, en hetzelfde gold lange tijd voor Edith Eger. Decennia later kwam ze tot het inzicht dat het op die manier niet werkt in het leven. Je kunt je pijn niet ontlopen. Je kunt niet doen alsof het er niet is. Je moet erlangs, elke keer weer, om vrij van angst, woede en andere negatieve gedachten en gevoelens te kunnen leven. Niet overleven, maar leven. Echt leven.

Kort na de dood van mijn vrouw troostte een collega mij met woorden die ik op dat moment volstrekt ongepast vond. “Mijn moeder verloor haar complete familie in de holocaust”, begon ze. “Zij zou nu tegen jou zeggen dat jij je eigen oorlog hebt te overleven.” Ik begreep er niks van, totdat ik De Keuze las en Edith Eger in Zeist soortgelijke woorden over zichzelf en daarmee over alle mensen met verlies sprak.

Daar hoort ook vergeving bij, vertelt Eger. “Maar geen vergeving zonder eerst de razernij te hebben gevoeld.” Het hervinden van levenslust geldt voor iedereen die ooit een groot of klein trauma heeft meegemaakt. Wat op deze 4 mei een hoopvolle gedachte kan zijn voor wie stilstaat bij geleden verlies. “Je kunt ervoor kiezen om vrij te zijn, lieve schat.”

Tim.Overdiek@gmail.com / 06 23 27 55 34