Rouwen met de riemen die je hebt

Doodgaan is okay, we doen het allemaal. Je doet het zelf, ook dat hoort erbij. Maar onmenselijk is de gedachte dat je door corona moederziel alleen moet sterven. Dus hoe doe je dat?

Het eerste, eerlijke antwoord: geen idee. Het is behalve onmenselijk ook ondoenlijk. Met een zwaar gemoed en vol respect lees ik over verpleegkundigen die patiënten in alle eenzaamheid hun laatste adem zien uitblazen. Niemand die ook maar een hand mag vasthouden, geen familie in de buurt. Tragisch.

Deze omstandigheden kennen geen ‘silver lining’. Hier valt geen troost uit te putten. Hooguit bewondering voor de professionele én empathische wijze waarop zorgverleners van niets toch nog iets weten te maken. Ze zijn er, en ze gaan door. Onvermoeibaar, onvermurwbaar, omdat er geen andere optie is.

Hierin ligt toch ook het antwoord op die onmogelijke vraag: we zijn er, en we gaan door.

Het menselijk aanpassingsvermogen maakt dat ook mogelijk. Onze natuurlijke veerkracht stelt ons in staat om elke keer weer op te staan na fikse tegenslag. De wereld draait door, ook al zijn we als samenleving even tot stilstand gedwongen. We zijn onze zekerheden even kwijt, maar vindingrijk als we zijn weten we er toch een mouw aan te passen.

De dood vormt daar geen uitzondering op. Mijn belangrijkste advies is om er nu al een gesprek over aan te gaan. Ik sprak erover met mijn 88-jarige moeder, gezond en wel in haar hermetisch afgesloten verzorgingstehuis. Wat als? Wat als je corona krijgt, zoals een aantal medebewoners is overkomen. Wat als we elkaar niet meer mogen zien?

Het is wat het is, luidt haar opvatting. Vreselijke gedachte, en toch valt ermee te leven. We hebben onlangs haar verjaardag niet kunnen vieren, met alle kinderen en kleinkinderen, dus die houden we tegoed. Maar wat als? Dan is dat wat het is, herhaalt ze. We spreken elkaar elke dag, via de telefoon en soms via een haperende videoverbinding. Alles is gezegd, we staan echt niet met lege handen.

Zo voelt dat natuurlijk wel. Maar lege handen kunnen ook op andere manieren gevuld worden. Stel dat je iemand verliest zonder fatsoenlijk afscheid, dan zijn je handen tot mooie dingen in staat. Maak een herinnering. Schrijf een anekdote, teken een lieve gedachte, knutsel een tastbaar voorwerp, bespeel een instrument, steek een kaars aan, leg je hand op je hart als je aan hem of haar denkt.

Deel en bewaar.

Delen doe je online. Er zijn volop mogelijkheden om contact met elkaar te onderhouden. Zwaai, reik uit of raak elkaar aan met je ogen dicht. Ook virtueel is er contact mogelijk, ook al voel je geen fysieke huid op huid. Energetische verbinding via de Wifi is met de juiste intentie wel degelijk een bron van warmte en liefde. Probeer maar, er zit veel meer leven in dan je denkt.

Bewaren doe je voor later. Op enig moment kom je heus weer samen om elkaar te omhelzen, om terug te blikken op het leven van iemand die je zomaar is ontglipt. Dat is de kracht van samenzijn. Sterven op afstand, en toch dichtbij. Als je van tevoren hebt gesproken over een mogelijk eenzame dood, voelt het al minder alleen.

Met een uitgesteld ritueel rouw je met de riemen die je hebt. In dat besef is het allemaal zo onmenselijk nog niet. En best doenlijk.

Tim.Overdiek@gmail.com / 06 23 27 55 34

Leestip: Expertisecentrum Omgaan met verlies over overlijden in tijden van corona.

Uitvaartverzekering.nl: Rouwverwerking: wat zijn de fasen, taken en (not) to do-tips