Een verslavend kutklusje over dwangarbeiders

Het is niet meer dan het simpel overtikken van namen en data, van geboorte- en overlijdensplekken. Superstom werk maar hartstikke zinvol. Sinds deze week ben ik vrijwilliger bij het Nationaal Archief om mijn eigen, kleine projectje te kunnen plaatsen binnen de ontzagwekkende context van de Dwangarbeid.

Stiekem hoop ik mijn vader ook in de digitale archiefkelders te vinden, laat ik daar gewoon eerlijk in zijn. Sinds ik ben gaan speuren naar de zestien mannen, onder wie pa Paul, op een foto ‘ergens in een Duits dwangarbeiderskamp’ weet ik hoe belangrijk de (internet)bronnen zijn mits die op de juiste wijze zijn verwerkt.

Een korte tussenstand van mijn zoektocht, hier lees je er meer over: Ik weet waar mijn vader heeft gezeten, van wanneer tot wanneer en hoe de omstandigheden waren. Ik heb zes van de zestien mannen geïdentificeerd, heb (klein)kinderen ontmoet en bijzondere persoonlijke verhalen opgetekend. Dat boek gaat er komen, hoe lang het ook duurt.

Het Nationaal Archief is nu bezig om allerlei oorlogsbronnen over de Dwangarbeid toegankelijk te maken voor het grote publiek. Kinderen van de circa 500duizend mannen die tijdens de Tweede Wereldoorlog meestal gedwongen in Duitsland gingen werken, hebben vaak dezelfde ervaring: pa, opa of oom sprak er niet over. Te pijnlijk, te lang geleden of te beschamend.

Tijdens mijn zoektocht merk ik dat er soms op zolder nog een koffertje ligt met herinneringen aan het verblijf in Duitsland. Foto’s, schriftjes, namen van lotgenoten, Rode Kruis-berichten of voorwerpen die over die onbesproken tijd gaan. Niemand die precies weet wat de betekenis is, tot zo’n malle onderzoeker als ik op de deur klopt.

Ik merk dat bij mijn generatie heel veel vragen leven. Wat heeft hij daar gedaan? Waarom is hij naar Duitsland gegaan? Had hij niet kunnen onderduiken? Was hij er misschien wel vrijwillig? Menigeen gaat op onderzoek en stuit niet zelden op archiefmateriaal dat juist meer vragen oproept. Het Nationaal Archief gaat nu een handje helpen, en ik doe mee.

Omwille van de privacy is het niet toegestaan om nu reeds te berichten over alle documenten en lijsten met Nederlandse dwangarbeiders. Dat gebeurt pas eind 2023 als het project Collectie Arbeidsinzet wordt geopenbaard. Hierin staan de namen van een kwart miljoen Nederlanders die het Nederlandse Rode Kruis op een of andere wijze heeft geadministreerd.

Die zijn inmiddels gedigitaliseerd. Aan enkele honderden vrijwilligers de schone (lees: vervelende) taak om de biografische gegevens van deze voormalige dwangarbeiders aan het toekomstige zoekprogramma toe te voegen. Echt een rotkarweitje, maar ik merk hoe verslavend het kan zijn om na de zoveelste ingevulde lijst er nog eentje te doen. En vooruit, nog maar eentje.

Want stel je voor, ik stuit op een lijst waarop Paulus Franciscus Overdiek staat, geboren op 21 april 1923 te Amsterdam… Het is een minimale kans. Maar ik doe het voor alle anderen die op een dag ook gaan snuffelen in de oorlogsjaren van hun voorvaderen. In het archief zijn deze mensen bestofte namen en data geworden. Ontdek ze, verbind de momenten en een nieuw levensverhaal is herboren.

Meer info (en aanmelding als vrijwilliger): Arbeidsinzet, een project van het Nationaal Archief.

Tim.Overdiek@gmail.com

06 23 27 55 34